جهان امروز با بحران‌هایی روبرو است که همگی حاصل رفتارهای غلط ما انسان‌ها است. بحران محیط زیست، بحران‌های اقتصادی و بحران انرژی از اصلی‌ترین بحران‌های حال حاضری است که همه‌ی ما انسان‌ها در سرتاسر جهان با آن روبرو هستیم و لازم است کاری بابت آن‌ها بکنیم. این شرایط باعث شده سیاست‌مداران کشورهای پیشرفته به وضع قوانین و تخصیص بودجه‌های کلانی برای رفع این مشکل اقدام کنند.
صنعت بازیافت که به طور کلی شامل مراحل جمع‌آوری و تفکیک زباله از مبدأ، تفکیک و پردازش زباله و بازیافت زباله است، یکی از راهکارهایی است که در سال‌های اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته و می‌تواند به حل بخش عمده‌ای از تمامی این بحران‌ها کمک قابل توجهی بکند.
صنعت بازیافت چه کمکی به حل بحران‌های محیط زیست، اقتصاد و انرژی می‌کند
صنعت بازیافت از دوران باستان با زندگی ما همراه بوده و به نوعی الهام گرفته از طبیعت است. طبیعت هیچ چیز را بیهوده و بدون استفاده رها نمی‌کند و هرچیزی در جای خود استفاده‌ی خوب و کاملی دارد؛ حتی چیزهای کثیفی مثل فضله‌ی حیوانات، میوه‌های گندیده و حتی برگ‌های خشک شده درختان. این موارد که از نظر ما انسان‌ها ممکن است بی‌ارزش باشند تأمین کننده‌ی مواد لازم برای کامل کردن چرخه‌ی زندگی هستند که نبود هریک می‌تواند خللی در کارکرد این چرخه ایجاد کند و کل سیستم را با مشکل روبرو کند. این همان کاری است که صنعت بازیافت در زندگی مدرن و صنعتی امروز برای ما انسان‌ها می‌کند؛ زباله‌های کثیف و بلااستفاده را به موادی قابل استفاده و سودآور تبدیل می‌کند. بازیافت نشدن این زباله‌های کثیف که یکی از دلایلش نبود بستر مناسب برای تفکیک از مبدأ است، می‌تواند خسارات جبران ناپذیری به کره‌ی زمین و همه‌ی جانداران آن، از جمله انسان وارد کند.
صنعت بازیافت و کمک به محیط زیست
از اوایل انقلاب صنعتی و تا چندی پیش، تنها رویکرد اصلی اقتصادی کشورها، رویکرد اقتصاد خطی بود. این رویکرد برداشت مستقیم مواد اولیه از طبیعت را سرلوحه‌ی کار خود قرار می‌داد. به این ترتیب، وقتی صنایع به مواد اولیه نیاز داشتند تنها منبع تأمینش را طبیعت می‌دانستند. این رویکرد باعث شد خسارت‌های جبران ناپذیری به طبیعت وارد شود و متأسفانه، بخش عمده‌ای از جانداران کره‌ی زمین دچار انقراض شوند؛ یعنی بیش از ۵۰ درصد گونه‌های جانوری روی کره‌ی زمین به واسطه‌ی انواع رفتارهای غلط ما انسان‌ها منقرض شدند که آمار به شدت تأسف‌باری است.
اما این خسارت‌ها باعث شد سیاست گذاران، فعالین محیط زیست و سرمایه داران به فکر راه حلی باشند. یکی از اصلی‌ترین این راه حل‌ها استفاده از صنعت بازیافت است که می‌تواند رویکرد اقتصاد خطی را به اقتصاد چرخه‌ای تبدیل کند. در اقتصاد چرخه‌ای، برای تأمین مواد اولیه‌ی صنایع، از ضایعات و پسماندهای مختلف استفاده می‌شود. مثلاً به جای استفاده از نفت برای تولید مواد پلاستیکی، ضایعات پلاستیک را بازیافت کرده و از گرانول‌های به دست آمده در فرآیند بازیافت، برای تولید انواع پلاستیک استفاده کنیم.
این رویکرد باعث شده میزان آسیب به محیط زیست توسط کشورهای پیشرفته به شدت کاهش یابد. به طوری که کشور آلمان با ایجاد قوانین و مقرراتی در زمینه‌ی تفکیک زباله از مبدأ توانسته بخش عمده‌ای از زباله‌های خود را بازیافت کند. کشور آلمان برنامه دارد تا پایان امسال یعنی سال ۲۰۲۲، تمام زباله‌های خود را بازیافت کند یا به انرژی تبدیل کند.
صنعت بازیافت و کمک به اقتصاد
استخراج مواد اولیه از طبیعت بسیار هزینه‌بر و پر زحمت است. این در حالی است که بازیافت انواع ضایعات می‌تواند علاوه بر کمک به محیط زیست، به میزان قابل توجهی هزینه‌های تولید را کاهش دهد و به این ترتیب، کمک قابل توجهی به اقتصاد کشورها بکند.
برای مثال برای استخراج انواع فلزات از طبیعت باید سنگ معدن از درون زمین حفاری شود و با ماشین‌آلات سنگین به کارخانه‌های ذوب منتقل شود. این در حالی است که این معادن محدود هستند و علاوه بر آن، هزینه‌ی بازیافت ضایعات فلزی بسیار پایین‌تر از تولید فلز از سنگ آهن است. مثلاً تولید آهن از ضایعات آهن می‌تواند هزینه‌ی تولید آهن را تا ۳۰٪ کاهش دهد. مثال خوب آن کشور آمریکا است که با به کارگیری صنعت بازیافت و بازیافت ضایعات مس توانسته از واردات مس بی‌نیاز شود و به این ترتیب، کمک زیادی به اقتصاد کشورش کرده باشد.
کمک به بحران انرژی با صنعت بازیافت
بخش عمده‌ای از ضایعات در سال‌های گذشته در تولید انرژی به کار گرفته می‌شود. این در حالی است که بسیاری از ضایعاتی که بسیاری از کشورها آن را بدون استفاده و غیر قابل بازیافت تلقی می‌کردند، می‌تواند در این حوزه مورد استفاده قرار بگیرد.
مثال آن کشور خود ما ایران است که در کارخانه‌ی زباله سوز آراد کوه در جنوب تهران، ضایعات ریجکتی و غیر قابل استفاده را به برق تبدیل می‌کند. این کارخانه روزانه ۲۰۰ تن ضایعات ریجکتی و غیر قابل بازیافت را به ۷۲ مگاوات برق تبدیل می‌کند که کار بسیار ارزشمندی است. اما همه‌ی این موارد نیاز به شکل‌گیری بستر مناسب در صنعت بازیافت دارد.
یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های صنعت بازیافت، تفکیک زباله از مبدأ است. شاید بپرسید تفکیک زباله از مبدأ چیست و چرا تا این حد مهم است.
تفکیک زباله از مبدأ چیست؟
فرآیند بازیافت شامل سه مرحله‌ی اصلی جمع‌آوری و انتقال، تفکیک و پردازش و بازیافت ضایعات است. تفکیک از مبدأ فرآیندی است که در مرحله‌ی اول بازیافت صورت می‌گیرد و طی آن، انواع ضایعات به دسته‌های مناسب تفکیک می‌شوند تا در ادامه بتوانند مورد استفاده قرار بگیرند؛ چون در غیر اینصورت این زباله‌ها بلا استفاده می‌شوند. مثلاً بخشی از فرآیند تفکیک زباله از مبدأ در کشور آلمان به وسیله‌ی سطل‌های زباله‌ی رنگی انجام می‌شود و به صورت زیر است:
رنگ زرد برای زباله‌های سبک غیر کاغذی مثل ضایعات پلاستیک و ظروف یکبار مصرف.
رنگ سبز برای ضایعات کاغذ و کارتن.
رنگ خاکستری برای زباله‌های خانگی به جز پسماند مواد غذایی از جمله بسته‌بندی‌ها، زباله‌های جاروبرقی، ضایعات شیشه، ظروف شکسته و….
رنگ قهوه‌ای برای پسماند مواد غذایی.
دلیل اهمیت تفکیک از مبدأ در ادامه بیان خواهد شد اما خود فرآیند تفکیک از مبدأ معمولاً در شهرها به وسیله‌ی این سطل‌های زباله‌ی رنگی یا نرم افزارهای مخصوص تفکیک زباله صورت می‌گیرد تا ضایعات مختلف با هم مخلوط نشوند.
این تفکیک به این خاطر است که انواع ضایعات، فرآیند بازیافت متفاوتی را طی می‌کنند تا بازیافت شوند. مثلاً پلاستیک با فلز نمی‌تواند همزمان و در یک کارخانه بازیافت شود. به همین دلیل باید مسیر متفاوتی را طی کند تا بتواند بازیافت شود. البته خود ضایعات پلاستیک یا ضایعات فلز هم برای مثال لازم است به دسته‌های مختلفی تقسیم شوند که این تقسیم، در مرحله‌ی دوم فرآیند بازیافت اتفاق میفتد.
حالت دیگر تفکیک از مبدأ فروش ضایعات است. وقتی شما ضایعات خود را در سایت تفکیکان به فروش می‌رسانید، به خودی خود فرآیند تفکیک از مبدأ اتفاق میفتد و به این ترتیب، علاوه بر کسب درآمد از ضایعات، می‌توانید به بهبود محیط زیست، اقتصاد کشور و تولید انرژی از ضایعات کمک کنید.
چرا تفکیک زباله از مبدأ بسیار مهم است
شما فرض کنید کارخانه‌ی تولید کاغذ دارید. شما وقتی می‌توانید کاغذ تولید کنید که مواد اولیه‌ی تولید کاغذ که از چوب درختان یا بازیافت ضایعات کاغذ و کارتن به دست میاید را در اختیار داشته باشید. این در مورد صنایع بازیافت نیز صادق است. به این ترتیب، وقتی کارخانه‌های بازیافت ضایعات می‌توانند فعال باشند که مواد اولیه‌ی مورد نیازشان را داشته باشند.
ضایعات قابل بازیافت، مواد اولیه‌ی صنایع بازیافت هستند و اینجاست که تفکیک از مبدأ نقش خود را به خوبی نشان می‌دهد.
تفکیک از مبدأ و استفاده‌ی درست از ضایعات
تفکیک از مبدأ خیلی مهم است. واقعا مهم است. تفکیک از مبدأ به قدری مهم است که کشور آلمان که در بالا به آن اشاره شد توانسته با گسترش فرهنگ تفکیک از مبدأ در میان مردم، وضع قوانین مناسب در راستای کمک به بهبود فرآیند تفکیک از مبدأ و ایجاد بسترهای مناسب در این راستا، مثل قرار دادن سطل‌های زباله‌ی تفکیک از مبدأ، تعداد لندفیل یا محل دفن زباله‌های خود را از ۵۰ هزار عدد در سال ۱۹۵۰، به تنها ۳۰۰ عدد کاهش دهد.
اصلی‌ترین دلیل اهمیت تفکیک از مبدأ این است که وقتی ضایعات از مبدأ تفکیک نشوند، با هم مخلوط شده و اکثرشان دیگر قابل بازیافت نیستند. مثلاً اگر ضایعات پلاستیکی با پسماند مواد غذایی و سایر پسماندهای‌تر مخلوط شود، دیگر قابل بازیافت نیست و باید به لندفیل‌ها منتقل شود.
از طرفی هم ممکن است ضایعاتی که با ضایعات تر مخلوط می‌شوند همچنان قابل بازیافت بمانند، اما فرآیند تفکیک و پردازش به قدری پر هزینه و پر زحمت می‌شود که عملاً تلاش برای تفکیک آن‌ها به صرفه نیست.
این در حالی است که انواع ضایعات به طلای کثیف شهرت دارد و علاوه بر مسائل زیست‌محیطی، درآمد بسیار زیادی برای کشور به همراه دارند و می‌توانند بسیاری از مشکلات اشتغال‌زایی و اقتصادی در کشور را حل کنند. برای مثال کره‌ی جنوبی با استفاده از سطل‌های زباله‌ی مکانیزه و وضع قوانین محکم در رابطه‌ی با تفکیک زباله از مبدأ، رشد چشمگیری در بازیافت زباله‌های خود مخصوصاً بازیافت پسماند مواد غذایی داشته است.
تمامی پسماند مواد غذایی خانه‌ها، کافه‌ها و رستوران‌ها باید در سطل‌های مخصوص پسماند مواد غذایی ریخته شود. این یک وظیفه‌ی عمومی حتی برای توریست‌ها به حساب می‌آید و به این ترتیب، این کشور با تفکیک پسماند مواد غذایی، از مخلوط شدن این ضایعات با سایر ضایعات خشک و قابل بازیافت جلوگیری می‌کند و علاوه بر آن به بازیافت آن‌ها و تولید انرژی زیستی، کمپوست و غذای دام و طیور می‌کند.
پس اگر تفکیک از مبدأ به خوبی شکل بگیرد، صنعت بازیافت می‌تواند رشد چشمگیری داشته باشد.
