یکی از مهم‌ترین و مورد نیاز‌ترین صنایع در جهان امروز، صنعت بازیافت است. این صنعت به قدری مهم است که از شاخصه‌های توسعه‌ی پایدار به حساب می‌آید و بدون آن، هیچ کشوری نمی‌تواند توسعه‌ای پایدار و گسترده داشته باشد. از این رو توجه به صنعت بازیافت در کشورهای پیشرفته رو به افزایش است، به طوری که کشور آمریکا با استفاده از بازیافت ضایعات مس، توانسته مواد اولیه‌ی مورد نیاز صنایع خودش را تأمین کرده و میزان واردات مس را به صفر برساند. این تنها نمونه‌آی کوچک از تأثیر صنعت بازیافت بر اقتصاد و پیشرفت کشور است.
در این مقاله سعی شده با تجهیزات صنایع بازیافت ضایعات فلزات و ضایعات چوبی کشور بیشتر آشنا شویم تا دید بهتری نسبت به این صنعت مهم و تجهیزات به کار رفته در آن داشته باشیم. اما پیش از آشنایی با تجهیزات مورد نیاز در صنایع بازیافت کشور، کمی با نقش مهم صنعت بازیافت در بهبود اوضاع اقتصادی و محیط زیستی آشنا شویم تا قدر این صنعت را بیشتر بدانیم.
اقتصاد خطی یا اقتصاد چرخه‌ای؟
شاید اصلی‌ترین دلیل اهمیت صنعت بازیافت این نکته باشد که صنعت و اقتصاد، بیش از این نمی‌توانند به رویکرد خطی خود ادامه دهند؛ اقتصاد خطی به اقتصادی گفته می‌شود که در آن صنایع، مواد اولیه‌ی خود را به صورت مستقیم از طبیعت استخراج می‌کنند و پس از تمام شدن مواد اولیه، بار دیگر به سراغ طبیعت رفته و دست به استخراج مواد اولیه می‌زنند. از آنجا که تمام مواد اولیه‌ی مورد نیاز پایان‌پذیر هستند، این نوع اقتصاد ناگزیر با شکست روبرو می‌شود و ثمره‌ای جز آسیب رساندن به محیط زیست ندارد.
به همین دلیل اقتصاددانان و سیاست‌مداران کشورهای پیشرفته رویکرد اقتصاد دورانی یا چرخه‌ای را در پیش گرفته‌اند. در این حالت، با استفاده از صنایع بازیافت، مواد اولیه‌ای که برای تولید محصولات به کار میرود، بار دیگر با استفاده از صنعت بازیافت، به چرخه‌ی تولید باز می‌گردند. در این صورت علاوه بر کمک شایان به محیط زیست، میزان هزینه‌ی تولید محصولات به شدت کاهش یافته و دیگر مواد اولیه‌ی کره‌ی زمین تمام نمی‌شوند. از این رو صنایع بازیافت، یکی از ارکان توسعه یافتگی کشورها به حساب می‌آید و باید به آن توجه فراوانی داشت.
صنعت بازیافت که زیر مجموعه‌ی صنایع خدماتی به حساب می‌آید، شامل بخش‌های مختلفی می‌باشد که هر بخش تجهیزات مختص به خود را دارد که صنایع بازیافت همه‌ی آن‌ها را در بر می‌گیرد. در ادامه به معرفی هر بخش و تجهیزات مورد نیاز آن بخش می‌پردازیم.
جمع آوری ضایعات بخش اول صنایع بازیافت:
این مرحله، ابتدای صنعت بازیافت به حساب می‌آید. در این مرحله ضایعات از مبداء تولید آن جمع آوری می‌شود. در این مرحله اگر ضایعات، مثل برخی ضایعات فلزات حجیم و سنگین نباشند، با استفاده از وانت‌های سیار جمع‌آوری شده و به صورت دستی بارگیری می‌شوند تا به گاراژهای ضایعاتی منتقل شده که در خارج از شهر یا مناطق پایین شهر واقع شده‌اند.
اگر ضایعات حجیم بود، با استفاده از جرثقیل، بیل مکانیکی یا حتی در مواردی به صورت دستی آن را در کامیون‌های کمپرسور دار بار گیری می‌کنند و به وسیله‌ی این کامیون‌ها، به گاراژهای ضایعات حمل می‌شوند.
تجهیزات صنایع بازیافت در بخش تفکیک و پردازش ضایعات:
در این بخش، انواع ضایعات که به گاراژهای مخصوص حمل شده‌اند، ابتدا تفکیک می‌شوند تا مناسب و یک دست شوند؛ یعنی برای مثال ضایعات آهنی که آلیاژ متفاوتی دارند، کنار هم قرار می‌گیرند. سپس فرآیند پردازش و آماده سازی روی آن‌ها انجام می‌شود تا آماده‌ی انتقال به کارخانه‌های بازیافت شوند. از این رو تجهیزات به کار رفته در ضایعات مختلف، متفاوت است که در ادامه با برخی از آن‌ها که کاربرد بیشتر و اساسی‌تری دارد، آشنا می‌شویم.
تجهیزات تفکیک ضایعات فلزات:
ضایعات فلزات شامل: ضایعات آهن، ضایعات مس و ضایعات آلومینیوم می‌شود که هر کدام تجهیزات مختص خود را نیاز دارند. در ادامه با تجهیزات به کار رفته در هر یک از این ضایعات آشنا می‌شویم.
تجهیزات تفکیک و پردازش ضایعات آهن:
تفکیک ضایعات آهن انبار شده در گاراژ، ابتدا به صورت دستی انجام می‌شود و پس از این مرحله، آهن‌های انباشته شده با استفاده از چنگک‌های غول پیکری که به کِرن وصل شده اند، وارد تفکیک ثانویه می‌شوند. در مرحله‌ی تفکیک ثانویه، آهن‌ها با این چنگک‌های غول پیکر برداشته و به دسته‌های مشخصی تقسیم می‌شوند. انواع آهن‌ها با توجه به ضخامت و تفاوت در فرآیند بازیافت، به دسته‌های سوپر ویژه، ویژه، روغنی، سفاله، آلیاژی، چدن و گالوانیزه تقسیم می‌شوند.
پس از تفکیک ثانویه، آهن‌ها با استفاده از دستگاه برش یا گیوتین‌های مخصوص هیدرولیکی، به قطعات ۱.۵ یا ۲ متری تبدیل می‌شوند. این آهن‌های برش خورده، با استفاده از همان چنگک‌های غول پیکر که به کرن متصل شده اند، داخل دستگاه پرس آهن ریخته می‌شوند.
این دستگاه‌های پرس، انواع 80، 100 و 120 تنی دارند که فلزات تک تکه شده را به قالب‌های مکعب مستطیل 100×80 و 150×80 تبدیل می‌کنند تا آماده‌ی انتقال به کارخانه‌های ذوب آهن شوند.
در این مرحله بسته‌های آهن با استفاده از چنگک‌ها یا بیل‌های مکانیکی، در کامیون‌ها بارگیری شده و به کارخانه‌ی ذوب آهن در اصفهان، اهواز، دلیجان یا… منتقل می‌شود.
تجهیزات تفکیک و پردازش ضایعات آلومینیم:
از آنجا که ضایعات آلومینیوم بسیار سبک است، برای تفکیک آن نیازی به چنگک و بیل مکانیکی نیست و اکثر جابجایی‌ها به صورت دستی اتفاق می‌افتد. اما برای تفکیک ضایعات آلومینیوم و جدا کردن آن‌ها از آهن یا پلاستیک‌های اضافی از پیچ گوشتی، آچار، سنگ فرز و آهنرباهای غول پیکر استفاده می‌شود.
به این ترتیب، ضایعات آلومینیوم تفکیک شده به صورت دستی به دستگاه پرس منتقل شده تا مثل ضایعات آهن، آماده‌ی انتقال به کارخانه‌ی ذوب شود. البته در مواردی ذوب در همانجا صورت می‌گیرد که به این ترتیب، نیازی به استفاده از دستگاه پرس نیست.
تجهیزات تفکیک و پردازش ضایعات مس:
شاید اصلی‌ترین دستگاه در بخش تفکیک و پردازش ضایعات مس، استفاده از دستگاه مخصوص برای جدا کردن روکش پلاستیکی ضایعات سیم و کابل باشد.
از آنجا که بخش زیادی از ضایعات مس را ضایعات سیم و کابل تشکیل می‌دهند، استفاده از این دستگاه بسیار مهم است؛ زیرا در غیر اینصورت باید ضایعات سیم و کابل را بسوزانند تا روکش پلاستیکی آن را از مس جدا کنند. این کار دو ضرر عمده دارد که اولی کاهش کیفیت مس و دومی آلودگی محیط زیست است. سوزاندن روکش ضایعات سیم و کابل و دود ناشی از آن، منجر به آلودگی هوا می‌شود.
تفکیک و پردازش ضایعات چوبی:
تفکیک ضایعات چوب هم مثل آلومینیوم بیشتر به صورت دستی اتفاق می‌افتد. در پردازش ضایعات چوبی از تانکرهای آب، نوار نقاله و شستشو با فشار آب استفاده می‌شود تا ضایعات چوب را از مواد پلاستیکی، چسب یا شن و خاک همراه آن جدا کرده و آماده‌ی انتقال به کارخانه یا کارگاه بازیافت چوب کنند.
تجهیزات بازیافت ضایعات
پس از تفکیک و پردازش ضایعات فرآیند بازیافت ضایعات می‌تواند به مرحله‌ی پایانی خود برسد. تجهیزات به کار گرفته شده در بازیافت آهن، مس، آلومینیوم و چوب به صورت زیر است:
بازیافت آهن و مس با استفاده از کوره‌های ذوب انجام می‌شود. این کوره‌ها انواع مختلفی دارد که با استفاده از نفت، گازوئیل، گاز یا الکتریسیته حرارت کافی برای ذوب ضایعات آهن و مس را ایجاد کرده و آن را آماده‌ی قالب ریزی می‌کند.
کوره‌ی ذوب آلومینیوم به بُته‌ی چدنی معروف است که حداقل ظرفیت بته‌ی چدنی 500 کیلوگرم است. این کوره‌ها با استفاده از گاز، حرارت کافی برای ذوب آلومینیوم را ایجاد می‌کنند. آلومینیوم مذاب با استفاده از ملاقه‌های مخصوص و بزرگ، به صورت دستی داخل بیلِت آلومینیم ریخته می‌شود. این بیلت‌ها یا قالب‌ها در دو نوع استوانه‌ای و مکعبی شکل هستند که وزن آن‌ها از ۵۰ کیلوگرم به بالا هست.
دستگاه بازیافت ضایعات چوبی:
برای بازیافت ضایعات چوب از دستگاه‌های خرد کن استفاده می‌شود. این دستگاه که در مدل‌های برقی، تراکتوری و بنزینی در بازار موجود هست، ضایعات چوب را به چیزی مثل خلال چیپس یا ریزتر تبدیل می‌کند. این خرده‌های چوب برای تولید نئوپان، ام دی اف، ذغال، مالچ و کود مورد استفاده قرار می‌گیرد.
