ضربه‌هایی که انسان در سده‌ی اخیر بر پیکره‌ی محیط زیست وارد کرده تکان دهنده است. این آسیب‌ها به میزانی است که سرعت انقراض گونه‌های جانوری در جهان، به طرز نگران کننده‌ای رو به افزایش است. آمارها نشان می‌دهند میزان از بین رفتن و انقراض انواع گونه‌های جانوری از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر شده است که بخش مهمی از این فاجعه به خاطر افزایش تولید زباله در جهان است.
آمارهای مربوط به انقراض انواع گونه‌های جانوری، پس از انقراض انبوهی که میلیون‌ها سال پیش رخ داده است، به عنوان آخرین انقراض انبوه کره‌ی زمین شناخته می‌شود. تنها تفاوت انقراض هولوسن با پنج انقراض پیشین کره‌ی زمین این است که این انقراض اخیر، به دست یکی از جانداران خود کره‌ی زمین یعنی انسان به وجود آمده است.
طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ در PNAS منتشر شده «انقراض معاصر می‌تواند جدی‌ترین تهدید محیط زیستی برای تداوم تمدن باشد؛ چون غیر قابل برگشت بوده و سرعت یافتن آن اجتناب ناپذیر است و این تهدید، به خاطر رشد سریع جمعیت و افزایش نرخ مصرف است».
دو نکته‌ی مطرح شده، یعنی رشد جمعیت و افزایش نرخ مصرف رابطه‌ی مستقیم با تولید زباله دارد. در ادامه به جنبه‌های گوناگونی که تولید زباله دارد می‌پردازیم تا بیشتر با تهدیدها و فرصت‌هایی که زباله برای کشورها ایجاد کرده است آشنا شویم.
رشد جمعیت، تولید زباله و آسیب‌های آن
با توجه به پیشرفت‌های پزشکی و افزایش کلان ظرفیت تولید محصولات کشاورزی، میزان جمعیت در صد سال گذشته به شدت افزایش یافته است، به طوری که جمعیت زمین از سال ۱۹۰۰ تا سال ۲۰۰۰ تقریباً دو برابر شده است. همزمان با رشد جمعیت میزان مصرف محصولات مختلف بسیار افزایش یافته است. بسیاری از این محصولات به واسطه‌ی پیشرفت تکنولوژی دارای مواد غیر زیست تجزیه‌پذیری مانند شیشه هستند؛ یعنی به خودی خود اگر در طبیعت رها شوند چند صد سال طول می‌کشد تا تجزیه شوند.
یک نمونه‌ی این زباله‌های غیر زیست تجزیه‌پذیر پلاستیک است که در تولید اکثر محصولات به کار می‌رود و اکثر ضایعاتی مثل ضایعات لوازم خانگی یا ضایعات ساختمانی هم می‌توان ردّ آن را دید. این ضایعات پلاستیکی اگر در طبیعت رها شوند حدود ۵۰۰ سال طول می‌کشد تا در خاک تجزیه شود. این در حالی است که تولید ضایعات پلاستیک که تا این حد برای محیط زیست مضر هستند، به میزانی است که توده‌ی پلاستیک‌های موجود روی کره‌ی زمین در حال حاضر، از توده‌ی جانوران کره‌ی زمین روی هم بیشتر است! نرخ تولید زباله‌های پلاستیکی ۶۳.۲ میلیون تن در سال است.
به عنوان مثال بسیاری از آبهای جهان در حال حاضر مملو از ذرات پلاستیکی است و این آسیبی جدی برای آبزیان به حساب می‌آید. البته این تنها گریبان آبزیان را نمی‌گیرد و در ادامه با صید این آبزیان، آلودگی آن‌ها به کسانی که آن‌ها را می‌خورند منتقل می‌شود. طبق تخمین دانشمندان، میزان زباله‌های پلاستیکی به قدری است که اگر این روند ادامه پیدا کند، تا سال ۲۰۵۰ میزان پلاستیک در آب‌ها بیشتر از ماهی‌ها خواهد بود و این اصلاً اتفاق خوشایندی نیست.
افزایش فرهنگ مصرف گرایی و آسیب‌هایی که با خود داشته است
با توجه به رشد و پیشرفت تکنولوژی، سرعت تولید محصولات گوناگون به شدت بالا رفته است. صاحبان این صنایع با گسترش فرهنگ مصرف گرایی می‌خواهند سود بیشتری ببرند و کالای بیشتری بفروشند، اما دود این کار به چشم همه‌ی جانداران کره‌ی زمین از جمله انسان‌ها می‌رود.
آسیب‌های صنعت نساجی و مُد:
برای مثال در صنعت نساجی که پیرو مُد به حساب می‌آید، سالانه حدود ۲.۱ میلیارد تن لباس فروخته نشده یا معیوب دور ریخته می‌شود. این لباس‌ها که دارای الیاف پلاستیکی هستند، سده‌ها طول می‌کشد تا تجزیه شوند و به همین دلیل صدمات بسیاری بر محیط زیست وارد می‌کنند. البته این تنها آسیب صنعت نساجی به حساب نمی‌آید، این صنعت سالانه چیزی حدود ۸۰ تریلیون تن آب مصرف می‌کند که آسیب دیگری بر پیکره‌ی محیط زیست به حساب می‌آید.
کاغذ بلای جان درختان کره‌ی زمین
ضربه‌ای که صنعت تولید کاغذ بر محیط زیست وارد کرده قابل توجه است. این صنعت به خاطر فن‌آوری چاپخانه و قطع مکانیزه‌ی درختان، توانسته کاغذ را به کالایی ارزان و یکبار مصرف تبدیل کند که منجر به تولید ۴۱۰ میلیون تن کاغذ در سال ۲۰۱۷ شد. این روند رو به افزایش بوده و به این ترتیب میزان تولید ضایعات کاغذ در سال‌های اخیر بسیار بالاتر رفته است و پیش‌بینی می‌شود در حال حاضر به بالای ۵۰۰ میلیون تن در سال رسیده باشد.
این در حالی است که برای تولید هر تن کاغذ به قطع ۱۷ درخت تنومند نیاز است. به همین دلیل بازیافت ضایعات کاغذ که چیزی حدود ۱۰٪ ضایعات شهری را تشکیل می‌دهد از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا با قطع این میزان درخت در سال، چیزی طول نمی‌کشد تا همه‌ی درختان کره‌ی زمین تمام شوند. برای مثال در کشور خودمان ایران که چیزی حدود ۸٪ از سطح آن را جنگل تشکیل داده است، حدود ۳۰۰ هزار هکتار جنگل نابود شده که جای بسی تأسف است و تنها بخشی از جنگل‌های شمال کشور عملاً باقی مانده است. از این رو توجه به بازیافت ضایعات، از جمله بازیافت ضایعات کاغذ از اهمیت فراوانی برخوردار است.
روش‌های دفع زباله
همه‌ی کارهایی که برای از بین بردن یا کاهش خطرات و آسیب‌های ناشی از زباله زیر مجموعه‌ی روش‌های دفع زباله به حساب می‌آیند که شامل زباله‌سوزی، دفن بهداشتی و بازیافت زباله است. در این میان فرآیندهای مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی که عملیات دفع زباله را آسان می‌کند، پردازش نام دارد.
سوزاندن زباله‌ها:
روش زباله‌سوزی شیوه‌ای است که به وسیله‌ی آن به دفع زباله یا نابودسازی زباله می‌پردازند. در این روش پسماندهای گوناگونی که قابلیت بازیافت شدن ندارند را یا نابود می‌کنند یا به انرژی تبدیل می‌کنند.
در این روش، زباله‌ها ابتدا تفکیک شده و به دو بخش قابل بازیافت و غیر قابل بازیافت یا ریجکتی تقسیم می‌شوند. در میان زباله‌های ریجکتی، بخشی از آن‌ها به خاطر مخلوط شدن با ضایعات‌ِ تر، دیگر قابل سوزاندن نیستند و در نتیجه باید در لندفیل یا خاک‌چال دفن شوند. آن دسته از ضایعات کاغذ، ضایعات پارچه یا ضایعات پلاستیک که مناسب سوزاندن هستند، به کارخانه‌های زباله سوز منتقل شده تا با استفاده‌ای که انرژی حاصل از سوزاندن زباله‌های ریجکتی تولید می‌کند، برق تولید شود. تنها کارخانه‌ی زباله سوز در ایران، کارخانه‌ی آرادکوه است.
دفن زباله‌ها:
شاید قدیمی‌ترین روش دفع زباله‌ها، دفن آن‌ها در گورستان زباله‌ها باشد. دفن بهداشتی روشی علمی است که ضایعات جامد را در زمین دفن می‌کنند تا آسیبی به محیط زیست وارد نکند. در این روش زباله‌ها را فشرده کرده و هر روز با خاک می‌پوشانند تا به اندازه‌ی کافی پوشیده شود. این روش علیرغم اینکه به عنوان روشی بهداشتی نامگذاری شده است، ضررهای زیادی مثل آلوده کردن خاک و آب دارد. زباله‌های دفن شده در این لندفیل‌ها، به خاطر وجود مواد آلی مختلف، تولید شیرابه‌هایی می‌کنند که به شدت برای آبهای سطحی و آبهای زیرزمینی مضر است و خطرهای زیادی برای جانداران و انسان‌ها ایجاد می‌کند.
شاید بتوان گفت دفن زباله کم هزینه‌ترین روش ممکن برای دفع زباله‌ها باشد و به همین خاطر بسیار بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال کشور آمریکا حدود 86% زباله‌های پلاستیک خود را با روش دفن زباله دفع می‌کند. اما این روشی کوته بینانه است، زیرا با توجه به پیشرفت تکنولوژی، صنعت بازیافت به صنعتی بسیار سودآور تبدیل شده است. کشور ژاپن در راستای کمک به محیط زیست و استفاده‌ی بهینه از زباله‌ها، میزان استفاده از زباله‌های پلاستیکی را بر عکس کشور آمریکا، طی چیزی حدود 15 سال، به 86% رساند که آماری خیره کننده است.
بازیافت زباله‌ها:
صنعت بازیافت علاوه بر اهمیتش در توسعه‌ی پایدار کشورها، صنعتی به شدت پولساز است. کشورهای پیشرفته با آگاهی از این موضوع، بیشتر به این صنعت علاقه‌مند شده‌اند و با استفاده از انواع تکنولوژی‌های روز، شروع به بازیافت انواع ضایعاتی چون ضایعات پلاستیک، ضایعات فلز، ضایعات الکترونیکی و ضایعات لوازم خانگی کرده‌اند و به این ترتیب، منبعی غنی برای درآمدزایی و تولید مواد اولیه به دست آورده اند. به طوری که برخی کشورهای پیشرفته مانند چین، روی به واردات ضایعات آورده‌اند و از طریق بازیافت آن‌ها، سود فراوانی کسب کرده‌اند. این کشور که ۳۰ سال است شروع به واردات زباله‌هایی مثل بطری‌های پلاستیکی، مقوا و قطعات کامپیوتری قدیمی می‌کند، سالانه چیزی حدود ۴۰ میلیارد دلار درآمد از این کار به دست می‌آورد. به طوری که خروجی‌های این صنعت در چین بسیار جالب توجه است؛ این کشور تنها با بازیافت لوازم الکترونیکی قدیمی چیزی حدود ۲۰ تن طلا تولید می: ند که ۱۰٪ استخراج طلا در آمریکا به حساب می‌آید.
این صنعت به قدری سودآور است که شرکت میتسوبیشی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار برای کارخانه‌های استخراج طلا و فلزات گران‌بها از ضایعات الکترونیکی سرمایه‌گذاری کرده است.
این نمونه‌ها و آمارهای مشخص نسبت به آن‌ها به خوبی نشان می‌دهند که صنعت بازیافت، نه تنها نقش بسیار مهمی در کمک به محیط زیست ایفا می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان راه حلی برای رفع مشکلات اقتصادی کشور در نظر گرفته شود.
