ضایعات پلاستیکی همانطور که می‌دانید، چند صد سال طول می‌کشد تا در طبیعت تجزیه شود و جزء زباله‌های زیست تجزیه ناپذیر به حساب می‌آید. از این رو بازیافت ضایعات پلاستیکی یکی از مهترین کارهایی است که صنعت بازیافت موفق به انجام آن شده است. این صنعت با به کارگیری فناوری‌های مدرن موفق شده تا مواد پلاستیکی بازیافتی را طوری فرآوری کند تا صنایع مختلف بتوانند، بار دیگر از این ماده‌ی نفتی استفاده کنند.
از آنجا که بازیافت پلاستیک از میان بازیافت سایر ضایعات سودآوری و بهره‌وری کمتری دارد، نیاز به استفاده از فناوری‌های تازه‌ای برای بهینه کردن فرآیند بازیافت پلاستیک اهمیت فراوانی دارد تا این صنعت در بخش پلاستیک هم سودآور شود و به این ترتیب، سرمایه گذاران شروع به سرمایه گذاری‌های بیشتری در این بخش بکنند.
چرا به بازیافت ضایعات پلاستیک توجه کمتری می‌شود؟
امروزه در تولید اکثر بسته‌بندی‌ها، لوازم خانگی، ابزارهای صنعتی و حتی پوشاک از پلاستیک استفاده می‌شود، اما کمتر از ۱۰٪ پلاستیک‌های ضایعاتی بازیافت می‌شوند که یکی از اصلی‌ترین دلایل این درصد پایین بازیافت، سودآوری کمتر بازیافت ضایعات پلاستیکی نسبت به سایر ضایعاتی مثل ضایعات فلزی است. این فقط مربوط به کشورهای کمتر توسعه یافته نیست. برای مثال در کشور پیشرفته‌ای مثل آمریکا، در سال ۲۰۱۷، فقط ۸٪ از ضایعات پلاستیکی بازیافت شدند و مابقی در لندفیل‌ها یا در اقیانوس دفع شدند.
همه‌ی ضایعات پلاستیکی قابل بازیافت نیستند:
یکی از دلایلی که به بازیافت پلاستیک نسبت به بازیافت سایر ضایعات توجه کمتری می‌شود، این است که همه‌ی ضایعات پلاستیکی قابل بازیافت نیستند و کارهای فنی لازم، مثل استفاده از نمادهای مناسب برای تشخیص پلاستیک‌های قابل بازیافت به صورت درست انجام نمی‌گیرد و به همین دلیل، نمی‌توان تشخیص داد فلان ضایعات پلاستیکی قابل بازیافت هست یا خیر. از آنجایی هم که برای بازیافت ضایعات پلاستیکی لازم است پلاستیک‌ها در دسته‌های مناسب طبقه‌بندی شوند و نمی‌توان همه‌ی پلاستیک‌ها را با هم بازیافت کرد، راهی جز دور انداختن زباله‌ها باقی نمی‌ماند.
البته انواع مختلف پلاستیک را می‌توان با هم بازیافت کرد، اما ماده‌ی به دست آمده مثل آب و روغن در لایه‌های گوناگونی قرار می‌گیرد و سطوح فازی مختلف ایجاد می‌کند. به دلیل ضعف ساختاری در این روش بازیافت پلاستیک، محصول به دست آمده فقط برای کاربردهای محدودی قابل استفاده است و صرفه‌ی اقتصادی چندانی ندارد. استفاده از کدهای شناسایی رزین کمک می‌کند که پلاستیک‌ها به راحتی دسته‌بندی شوند و فرآیند بازیافت درست و کارآمد اتفاق بیفتد که البته خیلی رعایت نمی‌شود.
نیاز به تفکیک از مبدأ ضایعات پلاستیکی:
از طرف دیگر بسیاری از زباله‌ها در مبدأ با سایر زباله‌ها، مخصوصاً زباله‌های‌تر مخلوط می‌شوند و به همین دلیل دیگر قابل بازیافت نیستند.
تفکیک در مبدأ اینجاست که اهمیت خود را بار دیگر نشان می‌دهد که علاوه بر ایجاد بسترهای لازم، نیاز به فرهنگ‌سازی دارد تا انواع ضایعات در محل تولید مثل خانه، مدرسه، اداره، کارخانه، کارگاه، بیمارستان و سایر اماکن عمومی و خصوصی تفکیک شود. البته وقتی شما ضایعات خود را در جایی مثل سایت تفکیکان به فروش می‌رسانید، فرآیند تفکیک خود به خود انجام می‌شود و این کمک بزرگی به صنایع بازیافت می‌کند؛ چون با این کار صنایع بازیافت، مواد اولیه‌ی مورد نیازشان را به راحتی تأمین می‌کنند.
بازیافت ضایعات پلاستیک چرا مهم است؟
علاوه بر زیست تجزیه ناپذیر بودن ضایعات پلاستیکی، عوامل دیگری باعث شده توجه به بازیافت ضایعات پلاستیکی و به کارگیری فناوری‌های مدرن در فرآیند بازیافت آن‌ها از اهمیت روز افزونی برخوردار شود.
گسترش تولید پلاستیک و توده‌های عظیم ضایعات پلاستیک
شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید مجموع توده‌ی ضایعات پلاستیکی در جهان بیشتر از مجموع توده‌ی همه‌ی جانداران روی کره‌ی زمین است.
این یعنی فاجعه! از آنجا که این ضایعات پلاستیکی ۵۰۰ سال طول می‌کشد تا در خاک تجزیه شوند، خودتان قضاوت کنید چه اتفاقی برای کره‌ی زمین میفتد. دفع این حجم از پلاستیک که به این زودی‌ها هم تجزیه نمی‌شوند نیاز به جای زیادی دارد؛ این باعث شده اقیانوس‌های اطلس، آرام و هند به یکی از محل‌های دفع زباله تبدیل شوند که آسیب‌های زیست محیطی بسیاری با خود به همراه دارد.
آلودگی آب‌ها و جانداران دریایی
آلودگی آب‌ها نقش مهمی در زندگی انسان‌ها و سایر جانداران کره‌ی زمین دارد. با تولید حجم زیاد پلاستیک در سال‌های اخیر، میزان آلودگی آب‌ها و مرگ و میر جانداران دریایی بسیار بالا رفته است. این امر باعث شده گوشت بسیاری از آبزیان آلوده شده و این آلودگی به انسان‌ها منتقل شود. البته روند آلودگی آب‌ها به میزانی است که طی برآورد دانشمندان، تا سال ۲۰۵۰، میزان پلاستیک‌های موجود در دریاها و اقیانوس‌ها بیشتر از ماهی‌های این آب‌ها است.
منافع اقتصادی بازیافت ضایعات پلاستیکی
همه‌ی موارد گفته شده نشان از اهمیت بازیافت پلاستیک دارد؛ البته این تنها آسیب‌های محیط زیستی ضایعات پلاستیکی است که با حل آن، بخش اعظمی از کره‌ی زمین سود می‌برد. بازیافت پلاستیک منافع اقتصادی بسیاری دارد که بخشی از آن کاهش هزینه‌ی تولید مواد اولیه‌ای است که به واسطه‌ی بازیافت، تولید می‌شود. پلاستیک که ماده‌ای نفتی است، هزینه‌ی تولید بالایی دارد و بازیافت می‌تواند بخشی از نیازهای صنایع مختلف را با صرف هزینه‌ای پایین تأمین کند. یکی از فناوری‌هایی که حدود ۱۰ سال است در این مسیر حرکت می‌کند شرکت Recycling technologies است که برای حل بحران پلاستیک شروع به فعالیت کرده و در ادامه به نحوه‌ی فعالیت این استارتاپ انگلیسی خواهیم پرداخت.
بازیافت پلاستیک علاوه بر پایین آوردن هزینه‌ی تولید مواد اولیه، به افزایش اشتغال در کشور کمک می‌کند. صنعت بازیافت از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده است که شامل مشاغل متعددی می‌شود.
از طرف دیگر، نفت ماده‌ی اولیه‌ای تجدید ناپذیر است که میلیون‌ها سال طول کشیده تا تولید شود و بازیافت ضایعات پلاستیکی باعث می‌شود این ماده‌ی ارزشمند، بار دیگر به چرخه‌ی تولید باز گردد.
فناوری‌های بازیافت ضایعات پلاستیک
با توجه به گسترش آگاهی نسبت به اهمیت بازیافت ضایعات، استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان بسیاری در سرتاسر جهان شروع به فعالیت در بخش‌های مختلف این صنعت کرده‌اند که در ادامه به معرفی دو نمونه از آن‌ها، یک نمونه‌ی خارجی و یک نمونه‌ی ایرانی که در بازیافت ضایعات پلاستیکی نقش مهمی دارند می‌پردازیم. شما می‌توانید در مقاله‌ی معرفی بهترین استارتاپ‌های بازیافت و ضایعات در دنیا اطلاعات بیشتری در مورد نحوه‌ی کار این استارتاپ‌ها به دست بیاورید.
استارتاپ Recycling technologies و بازیافت شیمیایی ضایعات پلاستیکی
یکی از شرکت‌هایی که با هدف حل بحران جهانی پلاستیک شروع به فعالیت کرده است، استارتاپ Recycling technologies است. این استارتاپ در سال ۲۰۱۲ فعالیت خود را آغاز کرده است. این استارتاپ با به کارگیری تکنولوژی بازیافت شیمیایی و استفاده از دستگاهی به نام RT7000، پلاستیک‌هایی که طی فرآیند تفکیک و پردازش تکه تکه شده‌اند را به روغنی به نام پلکس تبدیل می‌کند. این ماده‌ی روغنی می‌تواند جایگزین نفت خام برای تولید پلاستیک باشد یا به عنوان روغن صنعتی در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها مورد استفاده قرار بگیرد.
تکنولوژی به کار رفته در این فرآیند بسیار نو است و طی فرآیند حرارتی، ضایعات پلاستیکی را به مواد اولیه‌ی شیمیایی و مونومرهایی تبدیل می‌کند که می‌توانند جایگزین نفت خام برای تولید پلاستیک شوند. این استارتاپ همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد، به طوری که جذب سرمایه‌ی این شرکت در سال ۲۰۲۲ دوازده میلیون دلار بوده است.
تولید گرانول از ضایعات پلاستیک:
یکی دیگر از رایج‌ترین روش‌های بازیافت پلاستیک، تولید گرانول از ضایعات پلاستیکی است. گرانول که ماده‌ی اولیه‌ی صنایع مختلفی مثل پلاستیک‌سازی و پروفیل سازی به حساب می‌آید طی چند مرحله به دست می‌آید که توضیح کامل آن در مقاله‌ی آشنایی با مراحل بازیافت پلاستیک آمده است.
ضایعات پلاستیک در ابتدا طی فرآیند جمع‌آوری، تفکیک و تقسیم بندی آماده‌ی خرد شدن می‌شوند. این ضایعات پلاستیکی در این مرحله وارد دستگاه‌های خرد کن شده تا به خوبی خرد و ریز ریز شود. این خرد کن‌ها با توجه به نوع ضایعاتی که در آن ریخته می‌شود انواع شمشیری، چکشی و … دارد.
پس از این مرحله پلاستیک‌های خرد شده در مراحل مختلفی شستشو داده می‌شود تا شن و ماسه، چسب، برچسب، مواد غذایی مثل نوشابه و … از آن‌ها جدا شوند. پس از شستشو لازم است پلاستیک‌ها خشک شده تا هنگام بازیافت کیفیت مطلوب خود را حفظ کنند و آماده‌ی مرحله‌ی نهایی بازیافت شوند.
مرحله‌ی نهایی بازیافت توسط دستگاهی به نام اکسترودر انجام می‌شود. به این ترتیب، پلاستیک‌های خرد شده داخل دستگاهْ ذوب می‌شوند و سپس، توسط برش دهنده‌ها به انواع گرانول‌های عدسی یا استوانه‌ای شکل تبدیل می‌شوند.
گرانول به عنوان مواد اولیه‌ی تولید پلاستیک‌های تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده در رنگ‌های مختلف تولید شده و برای تولید محصولات مختلفی مثل جعبه‌ی میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد. گرانول‌هایی که از بازیافت پلاستیک‌هایی با درجه‌ی پت (PET) یک به دست می‌آیند، برای تولید محصولاتی با کیفیت بالاتر استفاده می‌شوند که از جمله‌ی این محصولات می‌توان به کیسه‌ی زباله، قمقمه و تشت اشاره کرد. البته بدیهی است که برای تولید کیسه فریزر و زیپ کیف‌ها از گرانول‌های بازیافتی استفاده نمی‌شود.
تولید برق از ضایعات پلاستیکی در ایران
یکی دیگر از روش‌های استفاده از ضایعات پلاستیکی سوزاندن آن‌ها و تولید برق از انرژی ایجاد شده است. این فناوری که در کشور ما هم وجود دارد می‌تواند انواع ضایعاتی که قابل سوختن باشند را به انرژی الکتریکی تبدیل کند. در این روش ابتدا ضایعات قابل بازیافت از غیر قابل بازیافت یا ریجکتی جدا شده و سپس، ضایعات ریجکتی به دو دسته‌ی قابل استفاده و غیر قابل استفاده تقسیم می‌شود. وقتی این تفکیک صورت گرفت، ضایعات اشتعال‌پذیر که بهترین آن‌ها ضایعات پلاستیکی هستند به کارخانه‌های زباله‌سوزی فرستاده می‌شود و در آنجا با استفاده از فناوری‌های حرارتی، این ضایعات را سوزانده و از آن‌ها برق تولید می‌کنند.
تولید برق به روش حرارتی چالش‌های زیست محیطی زیادی با خود دارد که فرآیند گاز زدایی در این کارخانه‌ها را مهم می‌کند.
تنها کارخانه‌ی زباله‌سوز ایران کارخانه‌ی آراد کوه است. این کارخانه روزانه ۲۰۰ تن ضایعات قابل اشتعال را به چیزی حدود ۷۲ مگاوات برق تبدیل می‌کند که می‌تواند قدمی در جهت استفاده از فناوری برای بازیافت ضایعات پلاستیکی و سایر ضایعات به حساب بیاید.
