استفاده از صنعت بازیافت سابقه‌ای دیرینه در ایران دارد. شاید شما هم تعریف حمام شیخ بهائی را شنیده باشید. این حمام با استفاده از گاز بیومتان تولید شده توسط فاضلاب، سوخت لازم برای روشنایی شمعی را تأمین می‌کرده که مسئول گرم کردن آب کل حمام بوده است و به این ترتیب، با استفاده از بازیافت فاضلاب سوخت لازم برای گرم کردن حمام را تأمین می‌کرده‌اند. اینگونه، شمعی که هرگز خاموش نمی‌شد، با استفاده از بازیافت فاضلاب و تبدیل آن به سوخت، در چهار صد سال پیش در ایران ساخته شده است.
تبدیل ضایعات و زباله به مواد اولیه و تولید اجناس بازیافتی یکی از راهکارهای اصلی برای استفاده بهتر از ضایعات است. از آنجا که در بسیاری از اجناس بازیافتی، کیفیت مواد اولیه چندان کاهش پیدا نمی‌کند، به راحتی می‌تواند بارها و بارها مورد استفاده قرار بگیرد.
با توجه به بحران‌های زیست محیطی حال حاضر، بازیافت ضایعات و استفاده از اجناس بازیافتی تا حد امکان، می‌تواند کمک بزرگی به کره‌ی زمین به حساب بیاید.
استفاده از اجناس بازیافتی و رونق دادن به صنعت بازیافت چرا اهمیت دارد؟
از آنجا که با گسترش صنعت و تکنولوژی، سرعت برداشت مواد اولیه از طبیعت و تبدیل آن به محصولات مختلف بسیار افزایش یافته است، صنعتگران برای کسب سود بیشتر تمام تلاش خود را برای فروش هر چه بیشتر محصولات خود می‌کنند. این کار منجر به گسترش فرهنگ مصرف گرایی در میان عموم مردم شده است.
به همین دلیل میزان زباله در جهان به شدت افزایش یافته، به طوری که میزان ضایعات پلاستیک در جهان بیش از توده‌ی همه‌ی جانداران کره‌ی زمین است. با این وجود، میزان تولید در بسیاری از صنایع بیشتر از تقاضا برای آن محصولات است؛ به همین دلیل بسیاری از محصولات تولید شده بدون اینکه مصرف شوند، تبدیل به زباله می‌شوند. برای مثال در صنعت نساجی به خاطر گسترش صنعت مد سریع (fast fashion)، میزان تولید به حدی افزایش یافته که سالانه حدود ۲ میلیون تن لباس استفاده نشده دور ریخته می‌شود و باعث آلودگی آب و خاک زمین می‌شود.
چال کردن ضایعات بهتر است یا بازیافت آن؟
از آنجا که دفن زباله از کم هزینه‌ترین و ساده‌ترین راه‌های دفع زباله به حساب می‌آید، اکثر زباله‌ها راهی لندفیل یا همان خاک‌چال می‌شوند؛ اما با افزایش میزان زباله‌ها، دفن زباله‌ها در زمین رویکرد بسیار خطرناکی است و باعث می‌شود خاک و آب به میزان بسیار زیادی آلوده شده و دیگر قابل استفاده نباشد. به همین دلیل استفاده از صنعت بازیافت و تبدیل ضایعات به مواد اولیه یا سوخت، به عنوان یکی از اصول داشتن توسعه‌ی پایدار برای کشورها به حساب می‌آید و استفاده از این صنعت روز به روز رو به گسترش است.
بخشی از خروجی صنعت بازیافت، تولید مواد اولیه‌ای است که در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و اگر استفاده از اجناس بازیافتی رونق نگیرد، بازیافت ضایعات و تولید اجناس بازیافتی به صرفه نخواهد بود و به ناچار، میزان بازیافت ضایعات افزایش پیدا نمی‌کند.
اما اگر استفاده از اجناس بازیافتی رونق بگیرد، به صورت غیر مستقیم کمک بزرگی به محیط زیست و جانداران زمین می‌شود، اشتغال‌زایی رونق می‌گیرد و حال خریداران اجناس بازیافتی با آگاهی از این حقایق، بهتر خواهد شد؛ پس همه در این کار سود می‌برند.
حالا که با بحران‌های زیست محیطی و منافع استفاده از اجناس بازیافتی آشنا شدیم، خوب است به کیفیت اجناس بازیافتی بپردازیم و ببینیم کیفیت این اجناس بازیافتی کاهش می‌یابد یا تغییری نمی‌کند.
بازیافت و تأثیرات آن بر کیفیت اجناس بازیافتی
وقتی ضایعات و پسماندهای مختلف وارد فرآیند بازیافت می‌شوند، عوامل مختلفی روی خلوص ماده‌ی نهایی تأثیر می‌گذارد. یکی از این عوامل تفکیک و پردازش کامل ضایعات است تا به این ترتیب، ناخالصی همراه ضایعات هنگام بازیافت آن نباشد و ماده‌ی به دست آمده تا جای ممکن خالص باشد. برای مثال هنگام بازیافت ضایعات آهن، اگر همراه ضایعات مقداری پلاستیک یا خاک و شن باشد، از خلوص آهن بازیافتی می‌کاهد و به این ترتیب اجناس بازیافتی ساخته شده از این آهن بازیافتی از خلوص و کیفیت پایین‌تری برخوردارند. اما اکثر ضایعات، به جز پلاستیک و کاغذ، اگر به خوبی پاکسازی و پردازش شوند، به میزان قابل توجهی کیفیت آن‌ها پایین نمی‌آید و می‌توانند به راحتی برای تولید انواع محصولات از آن‌ها استفاده کرد.
کاهش کیفیت پلاستیک بازیافتی
در مورد بازیافت ضایعات پلاستیک و ضایعات کاغذ اوضاع کمی متفاوت است. برای تولید اجناس پلاستیکی با کیفیت بالا و درجه یک، لازم است گرانول‌های بازیافتی با مواد اولیه‌ی غیر بازیافتی مخلوط شود تا کیفیت لازم را به دست آورد. این یکی از دلایلی است که بازیافت پلاستیک در جهان، با استقبال زیادی روبرو نبوده است.
بیو پلاستیک یا زیست‌پلاستیک (Bioplastic)
شاید یکی از اصلی‌ترین بحران‌های محیط زیست مربوط به پلاستیک باشد. همانطور که گفته شد، بازیافت پلاستیک خیلی مورد توجه صنعتگران قرار نگرفته است و بنا بر تحلیل برخی دانشمندان، تا سال ۲۰۵۰ میزان پلاستیک‌های موجود در آب‌های آزاد، بیشتر از ماهی‌های موجود در دریا خواهد بود.
پلاستیک که ماده‌ای نفتی است، بسیار دیر تجزیه می‌شود و به ماده‌ای غیر زیست تجزیه‌پذیر شهرت دارد.
اما در سال‌های اخیر دانشمندان با درک این بحران، شروع به پیدا کردن راه حل‌های مختلفی برای مقابله با این حجم از ضایعات پلاستیکی کرده‌اند.
یکی از این راه حل‌ها تولید پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر یا زیست‌پلاستیک است. این پلاستیک‌ها اجناس بازیافتی هستند که از منابع زیست‌توده تولید می‌شوند. زیست‌توده به زباله‌هایی که منشأ زیستی داشته باشند گفته می‌شود که ساختار آن‌ها با استفاده از تکثیر سلولی مثل روغن، چربی گیاهی، ذرت، ضایعات مواد غذایی، خاک اره، خرده چوب، ضایعات چوبی و… شکل گرفته باشد.
طبق آخرین آمار تنها ۱ درصد از چیزی حدود ۳۶۰ میلیون تن پلاستیک تولید شده در سال ۲۰۲۰ را زیست‌پلاستیک تشکیل می‌دهد. اما با گسترش آگاهی نسبت به مضرات پلاستیک و نیاز به استفاده بیشتر از اجناس بازیافتی و تجزیه پذیر، این میزان رو به افزایش است.
کاربردهای بیو پلاستیک یا زیست‌پلاستیک (Bioplastic)
پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر برای تولید محصولات یکبار مصرفی مثل قاشق، چنگال، گلدان، لگن، نی نوشیدنی، چاقو و بسته‌بندی محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرند و انواع مختلفی دارند که شامل نشاسته‌ای، پروتئینی و سلولزی می‌شود. هر یک از آن‌ها از مواد اولیه‌ی متفاوتی ساخته می‌شوند.
بازیافت آلومینیوم و تولید اجناس بازیافتی از آن
امروزه آلومینیوم به طور انبوهی در صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که صد سال پیش اینطور نبوده است. جداسازی و خالص کردن آلومینیوم در گذشته کار بسیار سختی بود و به همین دلیل ارزش آلومینیوم در قرن نوزدهم از طلا هم بیشتر بوده است. اما با پیشرفت تکنولوژی این کار آسان شد و به همین دلیل قیمتش کاهش یافت. از آن زمان آلومینیوم یکی از فلزات مورد استفاده در صنایع مختلف است.
ضایعات خودرو، ضایعات درب و پنجره، ضایعات لوازم خانگی، ضایعات کانتینرها و بسیار محصولات دیگر دارای ضایعات آلومینیوم هستند. آلومینیوم و محصولات آلومینیومی، از آن دسته محصولات بسیار مناسب برای بازیافت هستند. درصد خلوص آلومینیوم بازیافتی بالای 92% است و برای مصارف غیر نظامی و عمومی کاملاً مناسب هستند.
این فلز از جمله عناصری است که بازیافت آن باعث کاهش یافتن کیفیت آن نمی‌شود و بارها و بارها می‌توان از آن استفاده کرد و هیچ تفاوتی با آلومینیوم نو ندارد. تنها تفاوت استفاده از آلومینیوم بازیافتی، کاهش ۹۵٪ انرژی در تولید آن است.
بازیافت فولاد و استفاده‌ی مجدد از آن
با ماشینی شدن زندگی در عصر کنونی، استفاده از آهن و فولاد بسیار گسترش یافته است. این عنصر که در ساخت خودرو، ساختمان، پل، هواپیما و… به کار رفته است، پر استفاده‌ترین و پر مصرف‌ترین فلز جهان به حساب می‌آید.
ضایعات فولاد و آهن کاملاً قابل بازیافت هستند و از آنجا که برای تولید هر تن فولاد، حدود ۱.۵ تن آهن و نیم تن زغل سنگ استفاده می‌شود، بازیافت آن کمک بسیار بزرگی به محیط زیست و اقتصاد کشور است.
بازیافت فولاد و استفاده مجدد از تأثیر بسیار کمی بر کیفیت فولاد دارد، به طوری که برخی ضایعات فولادی مثل ضایعات میلگرد، بدون طی کردن فرآیند بازیافت و تولید مجدد، می‌توانند مستقیماً مورد استفاده قرار بگیرند.
بازیافت کاغذ و کارتن و استفاده‌های آن
معمولاً کاغذ از چوب درختان قطع شده تولید می‌شود و برای تولید هر تن کاغذ به ۱۷ درخت تنومند نیاز است که باعث قطع درختان زیادی شده و جنگل‌های بسیاری را نابود کرده است. این نابودی جنگل‌ها آسیب‌های زیادی مثل آلودگی هوا، فرسایش خاک‌های زمین و منقرض شدن بسیاری از گونه‌های جانوری به همراه داشته است.
استفاده از کاغذ به حدی است که مثلاً در کشور انگلستان، سالانه دو درخت برای تأمین کاغذ هر فرد باید قطع شود. این در حالی است که با بازیافت کاغذ، علاوه بر جلوگیری از قطع درختان، حدود ۵۰٪ در مصرف، ۷۴٪ در مصرف انرژی صرفه جویی می‌شود. علاوه بر این، بازیافت ضایعات کاغذ و کارتن و ضایعات روزنامه‌ی باطله باعث می‌شود ۷۴٪ آلودگی هوا و ۹۰٪ آلودگی آب نسبت به تولید کاغذ از چوب کاهش پیدا کند.
این در حالی است که با استفاده از بازیافت ضایعات کاغذ می‌توان محصولاتی مانند کاغذ فلوتینگ، کاغذ تست لاینر و کاغذ وایت تاپ تولید کرد. که در ساخت مقواها به کار می‌روند. همچنین از کاغذ بازیافتی برای تولید انواع کاغذ دیواری شانه‌ی تخم مرغ هم استفاده می‌شود. در مورد بازیافت ضایعات کاغذ و کارتن، می‌توانید مقاله‌های کاربرد ضایعات در صنایع کاغذ و کارتن و مراحل بازیافت کارتن را مطالعه کنید.
کیفیت اجناس بازیافتی که از کاغذ بازیافتی برای تولید آن استفاده شده، تفاوت چندانی با نوع معمولی آن ندارد و حتی کاغذ بازیافتی را هم نباید دور ریخت و می‌تواند بار دیگر بازیافت شود.
فقط برای تولید برخی مقواهایی که کاربرد مخصوصی دارند و باید بسیار سفت و محکم باشند، استفاده از کاغذ بازیافتی ممکن نیست.
البته در کشور ما فناوری تولید کاغذ از کاغذ بازیافتی به خاطر وجود تحریم‌ها وجود ندارد ولی کاغذ بازیافتی درای علامت مشخص بازیافت است که می‌توانید آن را از کاغذ معمولی تشخیص دهید.
بازیافت ضایعات لوازم خانگی
در ساخت لوازم خانگی انواع عناصر آهن، آلومینیوم، مس، استیل، برنج و پلاستیک به کار رفته است که همگی قابل بازیافت هستند. ضایعات لوازم خانگی می‌توانند به اجزای خود تفکیک شده و به مواد اولیه‌ی قابل استفاده در صنایع تبدیل شوند. اکثر این مواد اولیه اگر به درستی بازیافت شوند، کیفیت خود را حفظ می‌کنند و مقدار کمی کاهش کیفیت پیدا می‌کنند و در نتیجه اجناس بازیافتی حاصل از آن‌ها کیفیتش مناسب خواهد بود. البته به جز اجزای پلاستیکی ضایعات لوازم خانگی که در بالا به آن اشاره شد.
برخی لوازم خانگی و بیشتر لوازم آشپزخانه‌ای که از مواد پلاستیکی کم کیفیت یا بازیافتی تولید می‌شوند، مناسب سلامتی کودکان و بزرگسالان نیستند و باید دقت داشته باشید از این لوازم بی‌کیفیت که به اجناس ۲ هزار تومانی معروف هستند، برای خورد و خوراک و آشپزی استفاده نکنید؛ چون بسیاری از این لوازم کیفیت کافی را ندارند و بهداشتی نیستند و با گرم و سرد شدن، مواد سمی از خود تولید می‌کنند و ممکن است سلامتی شما و خانواده‌تان را به خطر بیاندازند.
